Xem xét "quyền được ngắt kết nối" của nhân viên sau giờ làm việc

Xu hướng làm việc tại nhà, từ xa

Tại hội nghị sơ kết 5 năm thực hiện Bộ luật lao động năm 2019 được tổ chức tại TPHCM mới đây, TS Mai Đức Thiện, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Nội vụ, cho hay mô hình lao động từ xa và lao động linh hoạt đã trở thành xu hướng rõ rệt kể từ sau đại dịch Covid-19.

Ban đầu, đây chỉ là giải pháp tình thế nhằm duy trì hoạt động sản xuất - kinh doanh khi giãn cách xã hội, nhưng sau đại dịch, hình thức lao động này tiếp tục phát triển và đang dần được công nhận như một dạng thức làm việc phổ biến với nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là trong các ngành công nghệ số, thiết kế sáng tạo, tư vấn dịch vụ.

“Tuy nhiên, sự chuyển dịch này cũng đặt ra hàng loạt vấn đề pháp lý mới cần được xem xét. Chẳng hạn như người sử dụng lao động có phải chi trả chi phí điện, internet và thiết bị đối với lao động làm việc tại nhà hay không? Cơ chế bảo đảm an toàn vệ sinh lao động tại địa điểm làm việc ngoài trụ sở được xác định như thế nào? Việc kiểm soát giờ làm, giờ nghỉ trong môi trường làm việc từ xa phải dựa trên nguyên tắc nào để tránh lạm dụng?

Về vấn đề này, nhiều quốc gia EU (Liên minh châu Âu) đã ban hành các quy định chi tiết hơn dựa trên nguyên tắc tự nguyện, thỏa thuận và chia sẻ trách nhiệm giữa các bên. Đây là kinh nghiệm đáng để Việt Nam tham khảo trong thời gian tới”, TS Mai Đức Thiện nói.

Bên cạnh đó, ông cũng cho rằng vấn đề sử dụng công cụ giám sát điện tử từ xa đối với người lao động cần được lưu ý về nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư, tạo áp lực tâm lý và rủi ro giám sát quá mức.

Hiện nay, khung pháp lý tại Việt Nam gần như chưa có quy định cụ thể về mức độ, ranh giới và trách nhiệm khi sử dụng công nghệ giám sát. Vì vậy, điều quan trọng là cần nghiên cứu, xem xét bổ sung nội dung này vào Điều 6 Bộ luật Lao động.

Tại hội nghị, luật sư Trần Ngọc Thích cũng đề cập một số vấn đề liên quan đến thể chế đối với lao động làm việc theo hình thức từ xa, linh hoạt.

“Trong trường hợp người lao động đang làm việc tại nhà, quán cà phê, bỗng dưng bị quạt rơi trúng đầu, bị điện giật hay đứng lên đi vệ sinh thì bị trượt ngã thì những biến cố đó có được xác định là tai nạn lao động hay không?”, luật sư Trần Ngọc Thích nêu vấn đề và cho rằng, cần hoàn thiện các quy định về quyền lợi và nghĩa vụ liên quan của các bên.

Ông cũng đề cập bài học kinh nghiệm từ các quốc gia khác trong việc chia người lao động thành hai nhóm White - collar (lao động trí óc) và Blue - collar (lao động chân tay) để có quy định và chính sách phù hợp với từng nhóm.

Bảo vệ quyền được nghỉ ngơi của người lao động

Theo Phó Vụ trưởng Mai Đức Thiện, một vấn đề nổi lên mạnh mẽ cùng với mô hình làm việc linh hoạt là “quyền được ngắt kết nối” (right to disconnect).

“Khi các nền tảng giao tiếp trực tuyến trở nên phổ biến, nhiều người sử dụng lao động giao việc hoặc yêu cầu nhân viên phản hồi ngay cả trong thời gian nghỉ ngơi, ngày nghỉ hoặc ngoài giờ hành chính. Điều này dễ dẫn đến tình trạng người lao động luôn trong trạng thái trực tuyến, không có không gian cá nhân và chịu áp lực tinh thần kéo dài”, TS Mai Đức Thiện nhận xét.

Ông thông tin, một số nước EU đã luật hóa quyền được từ chối công việc ngoài giờ mà không bị bất lợi hoặc phân biệt đối xử. Tinh thần của quy định này hướng tới việc bảo vệ sức khỏe tâm thần, bảo đảm ranh giới sinh hoạt và công việc, tránh bị kiệt sức nghề nghiệp trong kỷ nguyên kết nối 24/7. Ông nhận định có thể nghiên cứu, xem xét bổ sung nội dung này vào Điều 5 Bộ luật Lao động.

Ông Bùi Đức Nhưỡng, Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ), cho hay các quy định về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi tại Bộ luật Lao động năm 2019 và văn bản hướng dẫn được xây dựng trên cơ sở bảo đảm hài hòa lợi ích giữa người lao động và người sử dụng lao động, phù hợp với các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia, nhằm bảo vệ sức khỏe, an toàn cho người lao động.

Việc thực hiện các quy định về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi theo Bộ luật Lao động 2019 đã đạt nhiều kết quả tích cực. Các doanh nghiệp cơ bản tuân thủ giờ làm việc tiêu chuẩn, bố trí nghỉ hằng tuần và nghỉ lễ, nghỉ phép năm theo quy định.

“Các giới hạn về làm thêm được đặt ra nhằm giúp người lao động có đủ thời gian nghỉ ngơi, tái tạo sức lao động và duy trì sức khỏe bền vững. Nhờ đó, người lao động không chỉ làm việc hiệu quả hơn mà còn có điều kiện chăm sóc bản thân và gia đình, góp phần xây dựng môi trường làm việc nhân văn, ổn định và bền vững.

Mức trần 300 giờ làm thêm trong một năm đã được nghiên cứu, cân nhắc kỹ lưỡng khi xây dựng Bộ luật Lao động 2019 và chỉ áp dụng cho một số ngành, nghề thật sự có nhu cầu đặc thù. Tôi cho rằng các doanh nghiệp, đơn vị cần tập trung vào việc nâng cao năng suất lao động, tổ chức lao động khoa học thay vì chuyển gánh nặng làm thêm giờ cho người lao động”, Phó Cục trưởng Cục Việc làm nhận định.