Xả lũ đúng quy trình vẫn phải đảm bảo 'yêu cầu kép' - Báo Pháp Luật TP.HCM

Trận lũ lịch sử mới đây tại một số tỉnh miền Trung đã để lại quá nhiều mất mát. Hiện lũ đã rút, với sự chăm lo của Nhà nước, sự sẻ chia của các mạnh thường quân, người dân nơi đây vẫn đang cố gắng tái thiết cuộc sống.

Tuy vậy, vẫn có nhiều câu hỏi được đặt ra, một trong số đó là câu chuyện vận hành xả lũ, trách nhiệm thông báo xả lũ cho người dân.

Để làm rõ vấn đề này dưới góc độ pháp lý, PV đã có cuộc trao đổi với PGS-TS Cao Vũ Minh, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM.

Trách nhiệm thông báo của các bên

. Phóng viên: Thưa Phó Giáo sư, theo ghi nhận của chúng tôi tại Phú Yên (cũ), trong khi một số lãnh đạo cấp xã khẳng định đã thông báo về việc xả lũ thì lại có trường hợp người dân nói không biết gì. Vậy pháp luật quy định trách nhiệm thông báo việc xả lũ ra sao?

+ PGS-TS Cao Vũ Minh: Mục 3.4.5 TCVN 8414:2010 về công trình thủy lợi - quy trình quản lý vận hành, khai thác và kiểm tra hồ chứa nước, quy định: “Trước khi xả lũ, chủ đập phải thông báo cho chính quyền địa phương hoặc thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng, hoặc thông báo qua hệ thống báo xả lũ cho hạ du (nếu có), để thông báo cho nhân dân trong vùng hạ du, bảo đảm an toàn cho người và tài sản”.

Khoản 4 Điều 28 Luật Thủy lợi quy định tổ chức, cá nhân trước khi vận hành xả lũ có trách nhiệm thông báo cho chính quyền địa phương và các cơ quan có liên quan theo quy trình vận hành được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt.

Điều 44 Nghị định 62/2025 cũng quy định chủ sở hữu công trình thủy điện có trách nhiệm lắp đặt và duy trì vận hành ổn định hệ thống thông tin, cảnh báo an toàn vận hành phát điện, vận hành xả lũ cho đập và vùng hạ du đập.

Tùy thuộc vào vị trí công trình thủy điện và địa hình vùng hạ du đập thủy điện, Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự và UBND cấp xã có trách nhiệm phối hợp và thống nhất với chủ sở hữu công trình thủy điện về nội dung lắp đặt hệ thống thông tin, cảnh báo an toàn vận hành.

. Thực tế đợt lũ mới đây cho thấy là nước dâng lên quá nhanh, người dân trở tay không kịp. Vậy pháp luật có quy định về thời điểm tối thiểu phải thông báo trước khi mở van xả lũ không?

+ Như nguyên tắc tôi đã nói ở trên thì chủ sở hữu đập, hồ chứa thủy điện phải phối hợp với chính quyền địa phương trong việc cảnh báo xả lũ. Trong đó, các bên phải thống nhất về những trường hợp phải cảnh báo; thời điểm cảnh báo; hình thức cảnh báo; quyền, trách nhiệm của từng tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc cảnh báo.

Tuy nhiên, pháp luật hiện hành lại không có quy định về thời điểm tối thiểu phải thông báo trước việc xả lũ. Nói cách khác là tối hôm nay thông báo xả lũ mà mai tiến hành xả lũ thực tế thì vẫn được xem là đúng quy định pháp luật.

Về lý thuyết, điều này có điểm hợp lý là bảo đảm tính kịp thời ứng phó trong những tình huống khẩn cấp. Tuy nhiên, chính quy định này cũng dẫn đến nhiều bất cập trong việc xả lũ như quá gấp, quá ồ ạt, gây thiệt hại về người và của như tại một số tỉnh miền Trung trong thời gian qua.

Đảm bảo an toàn cho hạ du là yêu cầu quan trọng

. Nhiều ý kiến cho rằng chính quyền chậm trễ trong sơ tán, di dời dân dù đã biết thủy điện xả lũ. Với Đắk Lắk, tại Quyết định công bố tình huống khẩn cấp về thiên tai ngày 20-11 cũng không hề có phương án sơ tán người dân. Quan điểm của Phó Giáo sư ra sao?

+ Di dời, sơ tán dân là một trong những nội dung trong phương án ứng phó với thiên tai theo Điều 22 Luật Phòng, chống thiên tai 2013.

Theo đó, UBND các cấp phải có trách nhiệm xây dựng phương án ứng phó thiên tai. UBND cấp tỉnh gửi phương án ứng phó với thiên tai về Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai để theo dõi và phối hợp chỉ đạo thực hiện. Một trong những nội dung của phương án ứng phó với thiên tai đó là “sơ tán, bảo vệ người, tài sản, bảo vệ sản xuất”.

Dựa trên phương án phê duyệt cũng như căn cứ vào loại thiên tai, cấp độ rủi ro thiên tai xảy ra, Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự địa phương (cấp tỉnh, cấp xã) quyết định lựa chọn các biện pháp cơ bản ứng phó đối với bão, lũ… mà điều khoản được quy định đầu tiên là “sơ tán người ra khỏi khu vực nguy hiểm, nơi không bảo đảm an toàn; tập trung triển khai biện pháp bảo đảm an toàn cho người, đặc biệt là đối tượng dễ bị tổn thương, trong tình huống thiên tai khẩn cấp”.

Với Đắk Lắk, đúng là trong Quyết định 02110/QĐ-UBND năm 2025 công bố tình huống khẩn cấp về thiên tai ngày 20-11 không có biện pháp sơ tán, di dời người dân ra khỏi khu vực nguy hiểm, nơi không bảo đảm an toàn.

Tuy nhiên, chúng ta phải hiểu sơ tán, di dời người dân là để phòng tránh, ứng phó. Trong khi ngày 20-11 là thời điểm hầu như các điểm ngập của Phú Yên (cũ) đã bị “dìm” trong biển nước. Khi đó thì biện pháp phải làm là cứu hộ, cứu nạn chứ không còn là sơ tán nữa.

Cũng cần nói thêm trước đó, khi tình hình thời tiết diễn biến phức tạp, UBND tỉnh này đã ban hành ba công điện số 007, 008 và 009 vào các ngày 17-11 và 19-11. Tại ba công điện này, UBND tỉnh Đắk Lắk có yêu cầu UBND cấp xã chủ động di dời, sơ tán người dân đến nơi an toàn.

Tất nhiên, việc cấp tỉnh có chỉ đạo quyết liệt hay không và cấp xã thực hiện đến đâu và trách nhiệm các bên (kể cả thủy điện) ra sao thì cần cơ quan có thẩm quyền kết luận dựa trên ghi nhận thực tế và đánh giá trên nhiều yếu tố. Trong đó có yếu tố về thời điểm thông báo xã lũ, điều kiện thực hiện di dời, khả năng của chính quyền cấp xã…

. Thủy điện Sông Ba Hạ cho biết đã điều tiết lưu lượng chạy máy và xả qua tràn thấp hơn lưu lượng về hồ theo đúng quy trình, nhằm giảm lũ cho hạ du. Nếu đúng quy trình mà người dân vẫn gánh chịu thiệt hại nặng nề thì là thế nào, thưa ông?

+ Chúng ta cần xác định rõ việc vận hành hồ chứa thủy điện không chỉ đơn thuần là đảm bảo giữ an toàn cho công trình.

Hiện nay, Điều 12 Luật Phòng, chống thiên tai nghiêm cấm vận hành hồ chứa thủy điện không đúng quy trình được phê duyệt, trừ trường hợp đặc biệt thực hiện theo chỉ đạo của người có thẩm quyền.

Trên nguyên tắc đó, thủy điện Sông Ba Hạ vận hành theo Quyết định 878/QĐ-TTg năm 2018. Trong mùa lũ (được tính từ ngày 1-9 đến 15-12) thì các hồ chứa phải vận hành theo nguyên tắc giảm lũ cho hạ du, theo phương án đã được cấp có thẩm quyền ban hành, bảo đảm không được gây lũ nhân tạo đột ngột, bất thường, đe dọa trực tiếp đến tính mạng và tài sản của nhân dân khu vực ven sông ở hạ du.

Trong điều kiện thời tiết bình thường, giám đốc đơn vị quản lý, vận hành hồ Sông Ba Hạ được phép chủ động vận hành điều tiết hồ chứa. Còn trong điều kiện thời tiết bất thường (khi Tổng cục Khí tượng thủy văn dự báo có bão khẩn cấp, áp thấp nhiệt đới gần bờ hoặc xuất hiện lũ trên lưu vực sông Ba…) thì quyền quyết định vận hành thuộc về trưởng Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Đắk Lắk.

Ngoài ra, khi xuất hiện những tình huống khẩn cấp khác như có sự cố hoặc có nguy cơ đe dọa đến an toàn của công trình thủy lợi, kết cấu hạ tầng ở hạ du thì chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk quyết định vận hành các hồ.

Đáng chú ý, Điều 14 Quyết định 878/QĐ-TTg thì việc xem xét, quyết định các phương án vận hành các hồ trong các tình huống bất thường phải căn cứ vào diễn biến tình hình mưa, lũ và yêu cầu đảm bảo an toàn cho hạ du nhưng cũng phải đảm bảo an toàn công trình.

Mục tiêu vừa đảm bảo an toàn công trình vừa phải đảm bảo an toàn cho hạ du, trong đó có bảo đảm tính mạng, tài sản của người dân là một “yêu cầu kép”. Vì vậy, việc xả lũ cho dù đúng quy trình thì cũng phải bảo đảm hai mục tiêu quan trọng. Nếu không đáp ứng được hai yêu cầu đã nêu thì “đúng quy trình” cũng không thể xem là thỏa đáng.

. Xin cảm ơn Phó Giáo sư.

NGUYỄN QUÝ