Giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống ở Đắk Lắk - Bài 1: Bức tranh nhiều gam màu đối lập - Báo Đại Đoàn Kết
Những năm qua, mặc dù các cấp, các ngành tỉnh Đắk Lắk đã có nhiều giải pháp quyết liệt nhằm ngăn ngừa tình trạng TH-HNCHT và đã thu được nhiều kết quả tích cực. Song dù đã đạt được những kết quả đáng kể, bức tranh toàn cảnh cho thấy vẫn còn những trăn trở sâu sắc, đòi hỏi sự chung tay bền bỉ của chính quyền, cộng đồng và từng gia đình.
Từng là một trong những địa phương có tỷ lệ tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống (TH-HNCHT) cao trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS), tỉnh Đắk Lắk đã có bước chuyển biến rất đáng kể sau nhiều năm thực hiện các chính sách và chương trình phòng, chống tảo hôn. Nhờ sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền và cộng đồng, những con số xưa nay từng khiến xã hội lo ngại đang giảm sâu, mở ra hy vọng cho tương lai thế hệ trẻ vùng sâu, vùng xa.
Bức tranh nhiều gam màu đối lập
Là một tỉnh miền núi Tây Nguyên, Đắk Lắk có diện tích tự nhiên 18.096,40 km2, quy mô dân số khoảng 3.346.853 người với 45 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó đồng bào DTTS chiếm 25,4%; tín đồ tôn giáo chiếm khoảng 16,3% dân số toàn tỉnh. Toàn tỉnh có 102 xã/phường với 2.800 thôn/buôn/tổ dân phố (1.731 thôn, 615 buôn, 454 TDP, khu phố), trong đó có 524 thôn, buôn, đặc biệt khó khăn.
Trong nhiều năm qua, tỉnh Đắk Lắk đã quan tâm chỉ đạo quyết liệt nhằm xóa bỏ tình trạng TH-HNCHT; tuy nhiên, tình trạng tảo hôn vẫn diễn ra ở một số địa phương, chủ yếu tại vùng sâu, vùng xa. Giai đoạn 2020–2025, toàn tỉnh ghi nhận hơn 1.700 trường hợp tảo hôn, tập trung ở các dân tộc Êđê, M’nông, Gia Rai, Mông… Hôn nhân cận huyết thống tuy ít hơn nhưng để lại hệ lụy lâu dài về sức khỏe và chất lượng dân số.
Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ tập quán lâu đời, điều kiện kinh tế – xã hội khó khăn, nhận thức pháp luật hạn chế. Công tác tuyên truyền ở một số nơi còn hình thức, chưa đến được từng thôn, buôn; việc phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong quản lý học sinh chưa chặt chẽ. Đáng lo ngại, vẫn còn tình trạng che giấu, không khai báo các vụ tảo hôn, gây khó khăn cho quản lý và can thiệp kịp thời.
Nguy cơ tảo hôn luôn rình rập
Ea Rốk là xã đặc biệt khó khăn của tỉnh Đắk Lắk, nơi đồng bào DTTS chiếm hơn 67% dân số. Đời sống người dân còn nhiều thiếu thốn, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo ở mức cao. Trong bối cảnh đó, tình trạng tảo hôn, sinh nhiều con vẫn tồn tại, trở thành một trong những nguyên nhân khiến vòng luẩn quẩn đói nghèo chưa thể phá vỡ; nhiều phụ nữ phải làm mẹ khi tuổi đời còn rất trẻ.
Ea Rốk là xã đặc biệt khó khăn của tỉnh Đắk Lắk, nơi đồng bào DTTS chiếm hơn 67% trong dân số. Đời sống người dân còn nhiều thiếu thốn, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo ở mức cao. Một trong những nguyên nhân khiến vòng luẩn quẩn đói nghèo chưa được phá vỡ là tình trạng tảo hôn, sinh nhiều con vẫn còn tồn tại. Nhiều phụ nữ làm mẹ khi tuổi đời còn rất trẻ.
Điển hình như em G.T.V (SN 2005), dân tộc Mông ở thôn 16 Cư Kbang, xã Ea Rốk. Sinh ra trong gia đình có 8 anh chị em, V. chỉ học hết lớp 4 rồi nghỉ học do hoàn cảnh khó khăn. Năm 17 tuổi V. kết hôn, khi chưa đủ tuổi theo quy định của pháp luật. Sau gần ba năm chung sống, V. đã có một con gái 2 tuổi và V. đang mang thai tháng thứ 7. Sau khi lập gia đình, hai vợ chồng sống chung với gia đình chồng. Ruộng nương ít, không đủ canh tác, cả hai vợ chồng đi làm thuê để trang trải cuộc sống.
Ở Ea Rốk, việc bỏ học để lấy vợ, lấy chồng sớm không phải là chuyện hiếm. Nhiều em vừa rời ghế nhà trường đã nhanh chóng trở thành vợ, thành chồng, rồi làm cha, làm mẹ khi tuổi đời còn rất nhỏ.
Một trường hợp khác là N.T.H. (SN 2006), dân tộc Mông, hiện đang sống cùng gia đình chồng ở thôn 15 Cư Kbang. Hà sinh ra và lớn lên tại xã Cư Knia, huyện Cư Jút, tỉnh Đắk Nông cũ (nay là xã Cư Jút, tỉnh Lâm Đồng). Học đến lớp 11, H. bỏ học giữa chừng để lấy chồng. Đến nay, em đã có trai con lòng gần 1 tuổi.
Chia sẻ với chúng tôi, H. kể: Em quen chồng qua mạng xã hội Facebook. Hai người yêu nhau hơn một năm nhưng gia đình không hay biết. Khi quyết định lấy nhau, chồng em dẫn về nhà ra mắt. Theo phong tục, con gái đã về nhà trai thì gia đình đồng ý cho cưới. Quyết định bỏ dở dang việc học, em theo chồng làm dâu.
Những câu chuyện như vậy vẫn đang lặng lẽ diễn ra ở nhiều thôn, buôn vùng DTTS, dù các quy định pháp luật về hôn nhân đã được phổ biến nhiều lần. Không ít bà mẹ trẻ mới sinh con được vài tháng đã phải cõng con theo lên rẫy, cho con ăn, cho con ngủ trên nương.
Tại xã Sông Hinh, dù đã nỗ lực đổi mới mạnh mẽ nội dung và hình thức tuyên truyền: Từ “đọc văn bản” sang “trò chuyện, trực quan”; triển khai tuyên truyền song ngữ, lồng ghép tiếng phổ thông và tiếng dân tộc tại các buổi sinh hoạt, họp thôn, buôn; thành lập các đội văn nghệ, xây dựng tiểu phẩm, kịch truyền thông sân khấu hóa và các câu lạc bộ đặc thù…, song tình trạng tảo hôn tuy có giảm nhưng vẫn ở mức cao. Năm 2021, xã ghi nhận 50 trường hợp; đến năm 2024 còn 13 trường hợp và năm nay vẫn xảy ra 8 trường hợp, cho thấy nguy cơ tảo hôn chưa thể loại bỏ hoàn toàn.
Trước tình trạng tảo hôn vẫn còn những diễn biến phức tạp, các cấp, các ngành tỉnh Đắk Lắk, đặc biệt là Sở Dân tộc và Tôn giáo đã và đang tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo và huy động sức mạnh tổng hợp trong hệ thống chính trị nhằm nâng cao trách nhiệm của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp trong thực hiện các quy định pháp luật về hôn nhân và gia đình để sớm xóa bỏ tình trạng TH-HNCHT trong vùng đồng bào DTTS.
Từ thực tiễn ấy, câu hỏi đặt ra là: đâu là những giải pháp căn cơ, phù hợp với đặc thù từng địa bàn để phòng, chống tảo hôn một cách bền vững? Nội dung này sẽ được tiếp tục phân tích ở các bài viết tiếp theo trong loạt bài.
Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định: Tảo hôn là việc lấy vợ, lấy chồng khi một bên hoặc cả hai bên chưa đủ tuổi kết hôn theo quy định của pháp luật (tuổi kết hôn theo quy định pháp luật: Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên). Hôn nhân cận huyết thống là việc kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng giữa những người cùng dòng máu về trực hệ; giữa những người có họ trong phạm vi ba đời (những người có họ trong phạm vi ba đời là những người cùng một gốc sinh ra gồm cha mẹ là đời thứ nhất; anh, chị, em cùng cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha là đời thứ hai; anh, chị, em con chú, con bác, con cô, con cậu, con dì là đời thứ ba).
